បន្ទាប់មកព្រះមហាកស្សបៈក៏ងាកទៅរកព្រះអានន្ទ ដែលមានទេពកោសលខ្ពង់ខ្ពស់ខាងការចងចាំនូវព្រះធម៌ ។ ព្រះអានន្ទបានចូលរួមក្នុងសង្គាយនា ដោយព្រះបានសម្រេចអរហត្តផលជាស្ថាពរ មុននឹងសង្គាយនាចាប់ផ្តើមប្រជុំ ។ ព្រះមហាកស្សបៈអាចសាកសួរព្រះអានន្ទ នូវសំនួរយ៉ាងវែង ដោយសេចក្តីជឿជាក់និងទុកព្រះទ័យ អំពីព្រះធម៌ទាំងឡាយដែលព្រះពុទ្ធ ទ្រង់បានសម្តែងហើយ ក្នុងព្រះធម្មទេសនា ។ សំនួររបស់ព្រះអង្គបានផ្តល់នូវសេចក្តីបញ្ជាក់ អំពីទីកន្លែងនៃធម្មទេសនា និងអ្នកដែលព្រះពុទ្ធប្រទានធម្មទេសនាចំពោះ ។ ព្រះអានន្ទដោយការចងចាំឥតខ្ចោះរបស់ព្រះអង្គ អាច ឆ្លើយនឹងសំនួរទាំងអស់បានយ៉ាងត្រឹមត្រូវ ដូច្នេះហើយព្រះធម្មទេសនាទាំងនោះ ក៏ត្រូវបានអង្គប្រជុំអនុម័តយល់ព្រមជាឯកឆន្ទ ។ អង្គប្រជុំបានប្រថាប់ត្រា យល់ព្រមជាផ្លូវការ ដើម្បីបិទមាតិការ លើច្បាប់តូចស្រាល និងយល់ព្រមដល់ការអនុវត្តន៍ ។ ព្រះសង្ឃបានសូត្រព្រះវិន័យនិងព្រះធម៌ទាំងមូល អស់៧ខែ ដើម្បីឲ្យព្រះសង្ឃដែលមានទេពកោសលខ្ពស់ ខាងការចងចាំ ស្តាប់ហើយចងចាំ បានទាំងអស់។ សង្គាយនាលើកទី១ជាប្រវត្តិសាស្ត្រនេះ មាននាមថា បញ្ចសតិក ព្រោះព្រះសង្ឃ៥០០អង្គដែលចូលរួម សុទ្ធសឹងតែជាព្រះអរហត្ត ដែលត្រាស់ដឹងពេញបរិ បូណ៌ទាំងអស់ ។

សង្គាយនាលើកទី២


សង្គាយនាលើកទី២ត្រូវប្រជុំឡើង ១០០ឆ្នាំបន្ទាប់ពីព្រះពុទ្ធបរិនិព្វាន ដើម្បីដោះស្រាយជម្លោះខ្លាំងលើចំណុច១០ប្រការ ។ ជម្លោះនេះយោងទៅលើការរំលោភ លើសិក្ខាបទតូច១០ប្រការ របស់ព្រះសង្ឃខ្លះដែលទទួលការអនុញ្ញាតឲ្យ៖

• ១- ដាក់អំបិលទុកក្នុងបំពង់
• ២- ឆាន់ចង្ហាន់ក្រោយថ្ងៃត្រង់
• ៣- ឆាន់ចង្ហាន់ម្តង រួចចុះទៅបិណ្ឌបាត្រតាមភូមិទៀត
• ៤- ធ្វើពិធីបុណ្យឧបោសថជាមួយសង្ឃ ដែលនៅកន្លែងជាមួយគ្នា
• ៥- ធ្វើពិធីកម្មជាផ្លូវការ នៅពេលដែលក្រុមសង្ឃមិនគ្រប់លក្ខណៈ
• ៦- ធ្វើតាមកិច្ចប្រតិបត្តិខ្លះ ព្រោះអ្នកបង្ហាត់ឬគ្រូបានធ្វើដូច្នោះ
• ៧- ឆាន់ទឹកដោះជូរបន្ទាប់ពីឆាន់ចង្ហាន់ថ្ងៃត្រង់រួចហើយ
• ៨- ឆាន់ភេសជ្ជៈខ្លាំងមុនគេយកទៅបន្ទំស្រា
• ៩- ប្រើប្រាស់កំរាលដែលមានទំហ៊ំខុសខ្នាត
• ១០- ប្រើមាសនិងប្រាក់

អំពើមិនប្រសើររបស់ព្រះសង្ឃទាំងនេះ ក្លាយទៅជារឿងហើយបង្កើតជាការជំទាស់គ្នាធំ ព្រោះគេគិតថាការរំលោភលើសិក្ខាបទនេះ ផ្ទុយស្រឡះអំពីច្បាប់ដើម ដែលព្រះពុទ្ធបានបញ្ញត្តិមក ។  ស្តេចកាឡសោកជាអ្នកឧបត្ថម្ភ សង្គាយនាលើកទី២នេះឡើង ហើយអង្គប្រជុំធ្វើឡើងនៅវេសឡី ព្រោះស្ថានការណ៍កើតឡើងដូចតទៅនេះ ។ ថ្ងៃមួយពេលដែលនិមន្ត ទៅកាន់ព្រៃមហាវ័ននៅវេសឡី រៀមច្បងយសបានដឹងថាក្រុម ភិក្ខុមួយក្រុមធំជាពួកវជ្ជី បានប្រព្រឹត្តកន្លងសិក្ខាបទ ដែលហាមភិក្ខុមិនឲ្យទទួលយកមាសនិងប្រាក់ ដោយសុំដោយចំហរពីពួកគ្រហស្ថដែលមានសទ្ធា ។ រៀមច្បងយសបានពោលទិទានមួយរំពេចចំពោះ អំពើរបស់ភិក្ខុទាំងនោះ ហើយពួកភិក្ខុទាំងនោះក៏និយាយតបព្រះអង្គវិញថានឹងចែកមាសប្រាក់ ដែលបានមកនោះដល់ព្រះអង្គ ដោយ សង្ឃឹមថានឹងបានជោគជ័យ ។ ប៉ុន្តែរៀមច្បងយសមិនព្រម ហើយដាក់កំហុសដល់អំពើរបស់ភិក្ខុវជ្ជីថាជាការប្រមាទដល់ព្រះអង្គ ។ ភិក្ខុវជ្ជីប្តឹងតវ៉ាសុំឲ្យស្រុះស្រួលគ្នា ដោយចោទព្រះអង្គថាបាន ស្តីបន្ទោសដល់ពួកគ្រហស្ថ ។ រៀមច្បងយសក៏សម្រប សម្រួលព្រះអង្គជាមួយពួកគ្រហស្ថ ហើយក្នុងពេលជាមួយគ្នានោះ បានពន្យល់ពួកគ្រហស្ថឲ្យជឿតាម ថាភិក្ខុវជ្ជីបានធ្វើខុស ដោយលើកយក បន្ទូលហាមប្រាម របស់ព្រះពុទ្ធមិនឲ្យភិក្ខុទទួលយកឬសុំមាសប្រាក់ មកសូត្រឲ្យស្តាប់ ។ ពួកគ្រហស្ថទាំងនោះបានបញ្ចេញការគាំទ្រ ចំពោះរៀមច្បងយសមួយរំពេច ហើយប្រកាសថាពួកភិក្ខុវជ្ជីជា អ្នកធ្វើខុស រៀមច្បងយសតែមួយអង្គប៉ុណ្ណោះ ដែលជាព្រះសង្ឃពិតប្រាកដ ជាបុត្រសក្យ អ្នកដទៃឯទៀតមិនមែនជាព្រះសង្ឃ មិនមែនជាសក្យបុត្រឡើយ ។

ពេលនោះពួកសង្ឃវជ្ជីដ៏រឹងរុះនិងឥតអៀនខ្មាស់ ក៏មិនទទួលស្គាល់ព្រះថេរយស ដោយគ្មានការយល់ព្រមពីគណសង្ឃឯទៀត បន្ទាប់ពីដឹងអំពីលទ្ធផល នៃការដែលរៀមច្បង យសជួបជាមួយនឹង គ្រហស្ថមក ។ រៀមច្បងយសចេញចាកអំពី ការជំទាស់របស់ពួក ភិក្ខុវជ្ជី ហើយនិមន្តទៅកន្លែងផ្សេងដើម្បីស្វែងរក ការគាំទ្រពីសង្ឃដទៃទៀត ដែលលើកតំកើនដល់គំនិតរក្សាទុកវិន័យបូរាណ របស់ព្រះអង្គ ។ ភិក្ខុក្នុងព្រៃបាវាចំនួន៦០អង្គ និង៨០អង្គទៀតពីតំបន់ខាងត្បូងនៃអវន្តិ Avanti ដែលមានទស្សនៈស្របគ្នា បានប្រកាសថានឹងគាំទ្រព្រះអង្គ ហើយនិងជួយពិនិត្យព្រះវិន័យ កុំឲ្យមានការខូចខាត ។ ទាំងអស់គ្នាក៏សម្រេចចិត្តធ្វើ ដំណើរទៅកាន់ សោរេយ្យ ដើម្បីសាកសួរយោបល់ដល់ព្រះរេវត ព្រោះថាព្រះអង្គជា ព្រះសង្ឃដែលគេគោរពខ្លាំង និងមានចំណេះច្រើនខាងព្រះធម៌និងព្រះវិនយ ។ នៅពេលដែលបានដឹងរឿងនេះភ្លាម ពួកសង្ឃវជ្ជីក៏ចូលទៅជួបនឹងព្រះរេវតដើម្បីរកសេចក្តីគាំទ្រដែរ ដោយពោលថានឹងប្រគេនចតុប្បច្ច័យដល់ព្រះ អង្គ ព្រះរេវតបានប្រកែកមិនយល់ព្រមភ្លាម ។ ពួកសង្ឃវជ្ជីក៏ប្រើវិធីដដែលនេះ ចំពោះព្រះឧត្តរ ដែលជាជំនួយរបស់ព្រះរេវត ។ ជាដំបូងព្រះឧត្តរក៏ប្រកែក មិនទទួលជំនូនដែរ ប៉ុន្តែបន្ទាប់ពីពួកសង្ឃវជ្ជី និយាយបញ្ចុះបញ្ចូលថា កាលណាបច្ច័យ សម្រាប់ព្រះពុទ្ធហើយព្រះពុទ្ធមិនទទួល គេសួរព្រះអានន្ទ ហើយព្រះអានន្ទក៏ទទួលយកជាញឹកញយ ព្រះឧត្តរក៏ប្តូរគំនិត ហើយទទួលយល់ព្រមជាមួយនឹងពួកសង្ឃវជ្ជី ។ ដោយពួកសង្ឃវជ្ជី បង្ខំ ព្រះឧត្តរក៏សុខចិត្តចូលទៅជួបព្រះរេវត ដើម្បីនិយាយបញ្ចុះបញ្ចូលថា ពួកសង្ឃវជ្ជីនិយាយការពិត ជាអ្នកទ្រទ្រង់ព្រះធម៌ ។ ព្រះរេវតឃើញនូវល្បិចកលនេះ ព្រះអង្គមិនគាំទ្រ ហើយបង្គាប់ ឲ្យព្រះឧត្តរចេញទៅ ។ ដើម្បីបញ្ចប់រឿងនេះឲ្យចប់តែម្តង ព្រះរេវតប្រទានយោបល់ថា ត្រូវប្រជុំសង្គាយនានៅវឡការាម ដោយមានព្រះអង្គជាអ្នកសួរសំនួរ ចំពោះការប្រព្រឹត្តកន្លងច្បាប់១០ប្រការ ដល់ថេរៈរៀមច្បងដែលមានវ័យចាស់ជាងគេ គឺព្រះថេរសព្វកាមិ ។ យោបល់របស់ព្រះអង្គ នឹងត្រូវដាក់ជូនគណៈសង្ឃ៨អង្គ ហើយការបោះឆ្នោតរបស់គណៈសង្ឃ៨អង្គនេះ នឹងយកជាផ្លូវការបាន ។ ព្រះថេរៈ៨អង្គដែលហៅឲ្យធ្វើការវិនិច្ឆ័យ គឺពីខាងកើតមានព្រះថេរសព្វកាមិ, សឡហ, ឃុជ្ជសោភិតា ហើយនិងវាសភគាមិ, ខាងលិចមានព្រះថេរៈរេវត, សម្ភូតសាណវាសី, យស និងសុមន ។ ព្រះថេរទាំងនេះដេញដោលរឿងយ៉ាងល្អិតល្អន់ ដោយមានព្រះរេវតជាអ្នកសួរ ហើយព្រះសព្វកាមិជាអ្នកឆ្លើយ ។ បន្ទាប់ពីបានឮការដេញដោលមក ព្រះថេរ៨អង្គ សម្រេចជំទាស់នឹងពួកសង្ឃវជ្ជី ហើយការសម្រេចសាលក្រមចំពោះ កំហុសរបស់សង្ឃវជ្ជីក៏បានប្រកាសដល់អង្គប្រជុំ ។ បន្ទាប់មកទៀត ព្រះសង្ឃ៧០០អង្គបានសូត្រព្រះធម៌និងព្រះវិន័យ ហើយដោយការសូត្រព្រះធម៌ និងព្រះវិន័យនេះ មានព្រះសង្ឃ៧០០អង្គចូលរួម ការសូត្រនេះមានឈ្មោះថា សត្តសតិ Sattasati ។ សង្គាយនានេះមានឈ្មោះយសត្ថេរសង្គីតិ Yasatthera Sangiti ព្រោះរៀមច្បងយសមានមុខងារ សំខាន់ផង ហើយជាអ្នកប្រឹងប្រែងខំរក្សាការពារព្រះវិនយផង ។ ពួកសង្ឃវជ្ជីដាច់ខាតមិនទទួលស្គាល់ ការសម្រេចរបស់សង្គាយនានេះទេ ហើយហៅរកប្រជុំសង្គាយនា ផ្ទាល់ខ្លួនរបស់ពួកគេ ក្នុងការរឹងរុស ដែលមានឈ្មោះថា មហាសង្គិតិMahasangiti ។

សង្គាយនាលើកទី៣



សង្គាយនាលើកទី៣បង្កើតឡើង ជាពិសេសដើម្បីកំចាត់ភាពពុករលួយក្នុងសង្ឃ និងភិក្ខុក្លែងក្លាយដែលប្រកាន់អញ្ញទិដ្ឋិ (ទស្សនៈក្រៅតម្រា) ។ សង្គាយនានេះបានប្រជុំនៅក្នុងឆ្នាំ៣២៦មុនគ្រឹស្តសករាជ នៅអាសោការាម ក្នុងបដលិបុត្ត Pataliputta ក្រោមកិច្ចឧបត្ថម្ភនៃព្រះចៅអធិរាជអាសោកនៃឥណ្ឌា ដែលមានព្រះមោគ្គលីបុត្តតិស្សត្ថេរជាអធិបតី ។ ព្រះមោគ្គលីបុត្តតេស្សជាបងប្អូនបង្កើតរបស់ទ្រង់ ។ ព្រះសង្ឃ១,០០០អង្គបាន ចូល រួមក្នុងសង្គាយនានេះ ។មហារាជអាសោកបានឡើងគ្រងរាជ្យ ២១៨ឆ្នាំក្រោយព្រះពុទ្ធបរិនិព្វាន ។ ជាដំបូងព្រះអង្គគោរពព្រះធម៌និងព្រះសង្ឃ គ្រាន់តែជានិមិត្តរូបប៉ុណ្ណោះ ហើយជួយឧបត្ថម្ភដល់និកាយសាសនាដទៃទៀត ដូចកាលព្រះបិតាព្រះអង្គបានធ្វើពីមុនមក ។ ប៉ុន្តែទោះយ៉ាងនេះក៏ដោយ អ្វីៗបានផ្លាស់ប្តូរអស់ ក្រោយពេលព្រះអង្គបានជួបនឹង អ្នកបួសថ្មីនិគ្រោធ ដែលទេសនា អប្បមាទវគ្គ Appamada-vagga ដល់ព្រះអង្គ ។ បន្ទាប់ពីនោះមក ព្រះអង្គឈប់គាំទ្រក្រុមសាសនាដទៃ ហើយយកព្រះទ័យទុកដាក់និងមានភក្តីភាព ដ៏ជ្រៅទៅលើព្រះធម៌របស់ព្រះពុទ្ធ ។ ព្រះអង្គបានចំណាយរាជទ្រព្យយ៉ាងច្រើន ដើម្បីសាងវត្តនិងព្រះវិហារចំនួន៨ម៉ឺន៤ពាន់ (តាមពាក្យគេនិយាយ) ហើយឧបត្ថម្ភភិក្ខុសង្ឃដោយនូវបច្ច័យ៤ប្រការ ដោយសេចក្តីសប្បុរសដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ទៀតផង ។ បុត្តរបស់ព្រះអង្គព្រះនាមមហិន្ទ និងបុត្រីព្រះនាមសង្ឃមិត្តា បានបួសក្នុងក្រុមសង្ឃ ។ ដោយហេតុមកពីសប្បុរសធម៌របស់ព្រះអង្គ បញ្ហាដ៏ធំមួយក៏កើតឡើង ។ ពេលខ្លះមានបុគ្គលមិនស្អាតស្អំ បាន បន្លំចូលបួសក្នុងគណៈសង្ឃ ព្រោះសេចក្តីលោភលន់ ចង់បានបច្ច័យ៤ប្រការពីស្តេចតែប៉ុណ្ណោះ បុគ្គលដ៏ច្រើនទាំងនោះ ជាអ្នកគ្មានសេចក្តីស្មោះត្រង់ ជាអ្នកមានទិដ្ឋិក្រៅសាសនា បានចូលមកបួស ព្រោះតែសប្បុរសធម៌របស់ស្តេច មិនសមជាអ្នកបួសឡើយ។ ជនទាំងនោះមិនបានគេបំបួសដោយត្រឹមត្រូវទេ ព្រោះហេតុទាំងអស់នេះ ការគោរពចំពោះសង្ឃក៏ត្រូវចុះដុនដាប ។ ដោយឃើញហេតុដូច្នោះ ភិក្ខុពិតប្រាកដមិនព្រមចូលរួមក្នុងការធ្វើពិធីឧបោសថ ជាមួយនឹងពួកភិក្ខុពុករលួយទាំងនោះឡើយ ។

នៅពេលដែលព្រះចៅអធិរាជទ្រង់ជ្រាបអំពីហេតុនេះ ព្រះអង្គរកមធ្យោបាយដោះស្រាយស្ថានការណ៍នេះ ហើយទ្រង់ក៏បញ្ជូនអាមាត្រខ្លះ ឲ្យយករាជបញ្ជាទៅកាន់ព្រះសង្ឃ ថាអាមាត្រទាំងនោះ ជាអ្នកចាត់ចែងពិធី ។ ប៉ុន្តែព្រះចៅអធិរាជមិនបញ្ជាឲ្យបានច្បាស់លាស់ថា អាចប្រើវិធីអ្វីក្នុងការអនុវត្តន៍រាជបញ្ជាទេ ។ ពួកភិក្ខុពុករលួយទាំងនោះមិនព្រមស្តាប់បញ្ជា ហើយនៅតែធ្វើពិធីសាសនាជាមួយ នឹងបក្សពួកទុច្ចរិតរបស់ខ្លួនទៀត ។ ដោយការអស់សង្ឃឹមនិងកំហឹង អាមាត្រម្នាក់ក៏ចូលទៅកាន់ជួរនៃពួកភិក្ខុ ដែលកំពុងអង្គុយ ហើយហូតដាវកាត់ក្បាលភិក្ខុទាំងនោះ រហូតដល់ឃើញព្រះមោគ្គលី បុត្តតេស្ស (ជាបងឬប្អូនបង្កើតរបស់ព្រះចៅអធិរាជ) ដែលបួសជាភិក្ខុដែរ ក៏ភ័យតក់ ស្លុត ឈប់សម្លាប់ហើយរត់ចេញទៅ ក្រាបបង្គំទូលព្រះចៅអធិរាជតាមហេតុ ។ ព្រះចៅអធិរាជអាសោក ទ្រង់ខ្ញាល់ និងមានព្រះទ័យសោកស្តាយក្រៃលែង ហើយបន្ទោស ព្រះអង្គឯង ចំពោះការសម្លាប់នោះ ។ ព្រះអង្គបានស្នើសុំយោបល់ពីព្រះមោគ្គលីបុត្តតេស្ស ។ ព្រះថេរៈស្នើព្រះចៅអធិរាជថាពួកភិក្ខុបង់វិន័យទាំងអស់ ត្រូវតែបណ្តេញចេញពីសង្ឃ ហើយការប្រជុំសង្គាយនាលើកទី៣ត្រូវតែធ្វើភ្លាម ។ គឺដោយសារហេតុដូច្នេះ ហើយទើបសង្គាយនាលើកទី៣បានហៅប្រជុំ ក្នុងឆ្នាំទី១៧នៃរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ។

ព្រះមហាថេរមោគ្គលីបុត្តតេស្សជាមេដឹកនាំ ក្នុងកិច្ចការនេះ ព្រះអង្គជ្រើសរើសព្រះសង្ឃចំនួន១,០០០អង្គ ក្នុងចំណោមភិក្ខុ៦ម៉ឺនអង្គដែលចូលរួម ដើម្បីសូត្រព្រះធម៌និង ព្រះវិន័យតាមប្រពៃណី ដែលប្រព្រឹត្តទៅអស់កាល៩ខែ ។ ព្រះចៅអធិរាជក៏ជាអ្នកសួរសំនួរផ្សេងៗដល់ព្រះសង្ឃដែលមកពីអារាមខ្លះ អំពីការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ ។ ភិក្ខុដែលមានមច្ឆាទិដ្ឋិក្រៅព្រះធម៌ នឹងត្រូវគេរកឃើញ ហើយបណ្តេញចេញពីសង្ឃភ្លាម ។ ក្នុងការធ្វើដូច្នេះ ភិក្ខុសង្ឃបានកំចាត់ពួកមិច្ឆាទិដ្ឋិនិងសង្ឃក្លែងក្លាយ ចេញពីជួរ ។ សង្គាយនានេះបានធ្វើឲ្យសម្រេច នូវកិច្ចការសំខាន់មួយចំនួនទៀត ។ ព្រះមោគ្គលីបុត្ត តេស្សបានចងក្រងគម្ពីរមួយ ឈ្មោះថា កថាវត្ថុ ដើម្បីទប់ទល់នឹងការយល់ខុសមួយ ចំនួនហើយរក្សាភាពបរិសុទ្ធ ។ គម្ពីរនេះមាន២៣មាតិការ ជាការប្រមូលនូវការពិភាក្សា និងការជំទាស់ចំពោះ ទស្សនៈខុស ដែលប្រកាន់យកដោយនិកាយផ្សេងៗ ក្នុងរឿងទស្សនវិជ្ជា ។ គឺជាគម្ពីរទី៥ក្នុងអភិធម្មបិដកដែលមានទាំងអស់៧គម្ពីរ ។ សមាជិកនៃគណៈសង្គាយនាបានបោះត្រារាជ្យយល់ព្រម ជាផ្លូវការដល់ទ្រឹស្តី នៃការប្រៀនប្រដៅ របស់ព្រះពុទ្ធ ហើយដាក់នាមថា វិភជ្ជវាទ Vibhajjavada លទ្ធិនៃការធ្វើវិភាគ ។ ទ្រឹស្តីនេះដូចគ្នាបេះបិតនឹងទ្រឹស្តីថេរវាទ ដែលមានការយល់ព្រមរួចមកហើយ ។ ការសម្រេច ផលមួយដ៏សំខាន់ក្នុងចំណោមជោគជ័យ នៃការប្រជុំនេះដែលឲ្យផ្លែផ្កាជាច្រើនសត វត្សរ៍តមកទៀត  គឺព្រះចៅអធិរាជបានបញ្ជូនព្រះសង្ឃ ដែលស្ទាត់ជំនាញខាងធម៌វិន័យរបស់ព្រះពុទ្ធ ហើយចាំស្ទាត់ អាចសូត្រចេញទាំងអស់បានពីក្នុងចិត្ត ដើម្បីបង្រៀនធម៌វិន័យទាំងអស់នោះក្នុងប្រទេស៩ ។ សង្ឃដែលជាសមណៈទូត មានព្រះថេរមជ្ឈន្តិកដែលនិមន្តទៅកាន់កាសមិរ Kashmir និងគន្ធារ Gandhara ។ ព្រះអង្គត្រូវផ្សាយព្រះធម៌ និងបង្កើតឲ្យមានព្រះសង្ឃនៅទីនោះ ។ ព្រះថេរមហាទេវត្រូវបញ្ជូនឲ្យទៅមហិន្សកមន្ទល Mahinsakamandala ហើយព្រះថេររក្ខិតឲ្យនិមន្តទៅវនវាសី (កនរខាងជើងក្នុងឥណ្ឌា ខាងត្បូង) ។ ព្រះថេរយោនកធម្មរក្ខិត ត្រូវបញ្ជូនឲ្យទៅអបរន្តកខាងលើ (Northern Gujarat, Kathiawar, Kutch and Sindh) ។​​ ព្រះថេរមហារក្ខិតត្រូវនិមន្តទៅយោនកលោក (the land of Lonians, Bactrians and Greeks) ។ ព្រះថេរមជ្ឈិមនិមន្តទៅហិមវន្ត (កន្លែងជាប់គ្នានឹងHimalayas) ។ ព្រះថេរសោណនិងព្រះថេរឧត្តរត្រូវបញ្ជូនឲ្យទៅកាន់សុវណ្ណភូមិ (ភូមាសព្វថ្ងៃ) ។ ព្រះថេរ មហិន្ទ, ព្រះថេរឥត្តិយ, ព្រះថេរឧត្តិយ, ព្រះថេរសម្ពល និងព្រះថេរភទ្ទសាលត្រូវបញ្ជូនឲ្យទៅតម្ពបន្និ (ស្រីលង្កា) ។ ការផ្សាយព្រះធម៌របស់ព្រះថេរៈទាំងនោះ បានប្រកបដោយនូវជោគជ័យ មានផ្លែផ្កាជាបន្តបន្ទាប់មក ធ្វើឲ្យអ្នករស់នៅក្នុងទឹកដីទាំងនោះ បានខ្ពង់ខ្ពស់ យូរអង្វែងដោយសារអំណោយនៃព្រះធម៌ និងលើកតំកើងអារ្យធម៌ និងវប្បធម៌របស់ជនជាតិទាំងនោះ ។ ដោយសារការផ្សាយនូវព្រះធម៌ តាមរយៈ ពាក្យប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធ អាណាចក្រ ឥណ្ឌា តាមពេលមកដល់ មានឈ្មោះថា វិស្វគូរូ គ្រូពិភពលោក ។

សង្គាយនាលើកទី៤


សង្គាយនាលើកទី៤បានធ្វើឡើងនៅ តម្ពបន្និ ស្រីលង្កា ក្នុងឆ្នាំ២៩មុនគ្រឹស្តសករាជ ក្រោមកិច្ចឧបត្ថម្ភរបស់ស្តេច វដ្តគាមនិ Vattagamani ។ មូលហេតុធំនៃការប្រជុំនេះ គឺមកពីការដឹងថា ព្រះសង្ឃភាគ ច្រើនក្នុងពេលនោះ មិនអាចទុកការចងចាំព្រះត្រៃបិដកទាំងមូល នៅក្នុងគំនិតរបស់ខ្លួនបាន ដែលព្រះថេរមហិន្ទ បានបំរើបុព្វហេតុនេះរួចមក ហើយ និងអ្នកដែលដើរតាមព្រះអង្គក្រោយមកទៀត ។ ដូច្នេះហើយ ដោយសារការរីកចំរើនយ៉ាងខ្លាំងខាងផ្នែកសិល្បៈសរសេរ គេបានគិតថាជាការស័ក្តិសិទ្ធនិងចាំបាច់ ត្រូវតែសរសេរកត់ត្រាទុក នូវការបង្រៀនរបស់ព្រះពុទ្ធទាំងអស់ ។ ស្តេចវដ្តគាមនិគាំទ្រគំ និតរបស់ព្រះសង្ឃនេះ ហើយសង្គាយនាមួយក៏បានរៀបចំឡើងជាពិសេស ដើម្បីកត់ត្រាព្រះត្រៃបិដកទាំងមូលជាអក្សរវិញ ។ ដូច្នេះដើម្បីរក្សាទុកព្រះធម៌បរិសុទ្ធ ឲ្យនៅយូរអង្វែង ព្រះថេរមហារខិត Maharakhita និងភិក្ខុ៥០០អង្គសូត្រព្រះធម៌ ហើយសរសេរ កត់លើស្លឹកត្នោត(ស្លឹករឹត) ក្នុងពេលនោះ ។ គំរោងការដ៏សំខាន់នេះ ធ្វើឡើងនៅក្នុងគុហាឈ្មោះ អាលោកលេន Alokalena ដែលស្ថិតនៅជិត មតលេ Matale សព្វថ្ងៃ ។ ដូច្នេះគោលបំណងរបស់សង្គាយនា ក៏បានសម្រេចដោយជោគជ័យ ហើយការរក្សាទុកនូវព្រះធម៌បរិសុទ្ធជាលាយល័ក្ខអក្សរ បានត្រូវធានា ។ ក្រោយមកក្នុងសតវត្សរ៍ទី១៨ ស្តេច វិជយរាជសីហ Vijayarajasiha បានសាងរូបព្រះពុទ្ធជាច្រើន នៅក្នុងគុហានេះ ។

សង្គាយនាលើកទី៥


សង្គាយនាលើកទី៥ធ្វើឡើងនៅក្នុង មាន្ទល័យ Mandalay ប្រទេសភូមា ក្នុងគ្រឹស្តសករាជ១,៨៧១ ក្នុងរជ្ជកាលស្តេចមិនទោន Mindon ។ គោលបំណងសំខាន់របស់ការប្រជុំនេះ គឺដើម្បីសូត្រនូវព្រះធម៌  របស់ព្រះពុទ្ធទាំងអស់ ហើយផ្ទៀងផ្ទាត់រកមើល ក្រែងមានធម៌កន្លែងណាបានត្រូវគេកែប្រែ ខុសពីសភាពដើម ឬត្រូវគេកាត់ចោល ។ សង្គាយនានេះស្ថិតនៅក្រោមអធិបតីភាពរបស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ៣ព្រះអង្គ គឺមហាថេរជាគរាភិវង្ស Jagarabhivamsa ព្រះថេរនរិន្ទាភិធជ Narindabhidhaja និងមហាថេរសុមង្គលសាមិ Sumangalasami ដោយមានភិក្ខុប្រមាណ២,៤០០អង្គទៀតចូលរួមផង ។ ការសូត្រធម៌ រួមគ្នានោះប្រព្រឹត្តទៅអស់ចំនួន៥ខែ ។ ភារៈកិច្ចម្យ៉ាងទៀតរបស់សង្គាយនានេះ គឺឲ្យចារបិដកទាំងមូលលើផ្ទាំងថ្មម៉ាបចំនួន៧២៩សន្លឹក ជាអក្សរភូមាទុកសម្រាប់អ្នកជំនាន់ក្រោយ បន្ទាប់ពីការសូត្រធម៌ បានដល់ទីបញ្ចប់ ហើយបានត្រូវគេទាំងអស់យល់ព្រមរួចហើយ ។ ការងារដ៏ធំសម្បើមនេះ បានបំពេញដោយភិក្ខុដែលមានចំណេះជ្រៅជ្រះ ចំនួនប្រមាណ២,៤០០អង្គ ហើយនិងសិប្បករដ៏ចំណានជាច្រើន ដែលក្រោយពីសន្លឹកថ្មនិមួយៗបានធ្វើរួចហើយ, ដាក់ផ្ទាំងថ្មទាំងនោះទៅក្នុង វិហារបិដកតូចៗដ៏ល្អប្រណិត នៅទីកន្លែងពិសេសមួយ ក្នុងទីធ្លាវត្ត គូថោដាវរបស់ស្តេចមិនទោន នៅជើងភ្នំមាន្ទល័យ ដែលគេហៅថា គម្ពីរធំបំផុតក្នុងលោក នោះបានតម្កល់ទុកនៅទីនោះដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។

សង្គាយនាលើកទី៦



សង្គាយនាលើកទី៦បានត្រូវធ្វើឡើងនៅ កពអយេ ក្នុងយងគោន Yangon ដែលជារងគូន Rangoon ពីជំនាន់ដើម ក្នុងឆ្នាំ១,៩៥៤, ៨៣ឆ្នាំបន្ទាប់ពីសង្គាយនាលើកទី៥ ដែលបានធ្វើឡើងនៅមាន្ទល័យ ។ សង្គាយនាលើកទី៦នេះ គាំទ្រឡើងដោយរដ្ឋាភិបាលភូមា ដឹកនាំដោយលោកឯកឧត្តមនាយករដ្ឋមន្រ្តី អ៊ូនូ ។ លោកឯកឧត្តមអ៊ូនូបានអនុញ្ញាតឲ្យសាង បាសានគុហា Pasana Guha , គុហាធំដែលសង់ឡើង ពីផ្ទៃក្រោមទៅដើម្បីសម្រាប់ជាកន្លែងប្រជុំ ប្រហែលគ្នានឹងគុហាសត្តបន្និនៅឥណ្ឌាដែរ ដែលជាកន្លែងសង្គាយនាលើកទី១ ។ នៅពេលសំណង់បានសាងឡើងចប់សព្វគ្រប់ សង្គាយនាក៏ ចាប់ផ្តើមប្រជុំ នៅថ្ងៃទី១៧ឧសភា គ.ស១,៩៥៤ ។ ដូចគ្នានឹងសង្គាយនាមុនៗដែរ មូលហេតុសំខាន់គឺដើម្បីអះអាងនិងរក្សាភាពបរិសុទ្ធ នៃព្រះធម៌និងព្រះវិនយ ។ យ៉ាងណាក៏ដោយ ជាការចម្លែកដែលព្រះសង្ឃ ដែលចូលរួម បានមកពីប្រទេស៨ ។ ភិក្ខុថេរវាទដែលមានចំណេះខ្ពស់ចំនួន២,៥០០អង្គ បាននិមន្តមកពីប្រទេសភូមា ខ្មែរ ឥណ្ឌា លាវ នេប៉ាល ស្រីលង្កា ថៃ និងវៀតណាម ។ ព្រះថេរមហាសិសយដាវ Mahasi Sayadaw បានត្រូវតែងតាំងជាអ្នកសួរសំនួរចាំបាច់ អំពីព្រះធម៌របស់ព្រះថេរភទន្តវិចិត្តសារាភិវង្ស Bhadanta Vicittasarabhivamsa តិបិដកធរធម្មភន្ទាគារិក Tipitakadhara Dhammabhandagarika ដែលបានឆ្លើយនឹងសំនួរទាំងអស់ ប្រកបដោយការចេះដឹង និងជាចម្លើយដ៏ត្រឹមត្រូវ ។ ក្នុងពេលវេលានៃសង្គាយនានោះ អ្នកចូលរួមគ្រប់ប្រទេស លើកលែងតែប្រទេសឥណ្ឌា បានប្រែបិដកបាលីទៅជា អក្សរជាតិរៀងខ្លួន ។

ការសូត្រតាមប្រពៃណីនូវគម្ពីរធម៌ បានយកពេលវេលាអស់២ឆ្នាំ ក្នុងរយៈពេលនេះ ព្រះបិដកនិងឯកសារដែលជាប់ទាក់ទងគ្នា គ្រប់អក្សរទាំងអស់បានត្រូវយកមកពិនិត្យយ៉ាងលំបាក ។ ភាពខុសគ្នា នឹងត្រូវគេកត់សំគាល់ ហើយកែរតម្រូវ ហើយកំណែរទាំងអស់ត្រូវយកមកផ្ទឹមគ្នា ។ ជាសំណាងល្អ គេពុំឃើញអ្វីៗក្នុងអត្ថបទទាំងឡាយខុសគ្នាច្រើនទេ ។ នៅទីបញ្ចប់បន្ទាប់ពីគណសង្គាយនា បានយល់ព្រមជាផ្លូវការ សៀវភៅបិដកនិងសេចក្តីពន្យល់ធម៌ទាំងអស់ បានត្រូវគេរៀបចំបោះពុម្ពតាមរបៀបទំនើប ជាអក្សរភូមា ។ ការងារដ៏ធំនេះសម្រេចជោគជ័យទៅបាន ក៏ដោយសារសេចក្តីប្រឹងប្រែង ដ៏មោះមុត របស់ភិក្ខុ២,៥០០អង្គ ហើយនឹងគ្រហស្ថមួយចំនួនធំទៀត ។ កិច្ចការបានចប់សព្វគ្រប់នៅក្នុងខែឧសភាឆ្នាំ១,៩៥៦ ពីរកន្លះសហស្សវតរ៍ក្រោយព្រះពុទ្ធបរិនិព្វាន។ ការងារនៃសង្គាយនានេះ ជាការទទួលជោគជ័យដ៏អស្ចារ្យ នៃអ្នកដំណាងព្រះពុទ្ធសា សនាពីសកលលោកទាំងមូល ។ កំណែថ្មីរបស់បិដក ដែលបានបង្កើតឡើងនេះបាន ត្រូវគេទទួលស្គាល់ថាត្រឹមត្រូវ តាមសភាពដើម នៃការប្រៀនប្រដៅរបស់ព្រះពុទ្ធសមណគោតម ហើយជាសេចក្តីបកប្រែដ៏ពិតប្រាកដ មកដល់សព្វថ្ងៃនេះ។,br>
សៀវភៅដែលបោះពុម្ពក្រោយសង្គាយនាលើកទី៦ បានបោះពុម្ពជាអក្សរភូមា ។ ដើម្បីធ្វើសៀវភៅសម្រាប់អ្នករស់ក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា វិទ្យាស្ថានស្រាវជ្រាវវិបស្សនា បានចាប់ផ្តើមគំរោងការបោះពុម្ព ព្រះត្រៃបិដក រួមជាមួយនឹងអដ្ឋកថានិងដិកា ជាអក្សរទេវនាគរិ Devanagari ក្នុងឆ្នាំ១,៩៩០ ។